Bağışlarınız İçin Hesap Numaramız DOHAD - İs Bankası Gayrettepe Şubesi - 529030

Tuzlamalı ama ne kadar, ne zaman ve nereyi?

Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu

Genellikle trafik sıkışıklığı ve kazalarının çoğu, yağışlı havalarda görülmektedir. İngiltere'de yaralanma ile sonuçlanmış kazaların %20'si yağışlı günlerde olmaktadır. Avustralya ve ABD’de ise yağışsız günler ile karşılaştırıldığında yağışlı günlerde kazaların % 30 daha fazla olduğu görülmektedir. 

Örneğin İstanbul’da her ne kadar karlı günlerin sayısı yağmurlu günlerden az ise de, kar trafiği yağmura nazaran daha fazla etkilemektedir. Kar, sürücünün görüşünü engellemesi ve eriyip buza dönüşme ihtimali bakımından, özellikle de geceleyin, daha çok tehlikelidir.

Buzlanma ile mücadelede kullanılan tuz, nispeten ucuz bir çözümdür, yollara kolaylıkla serpilebilir. Hava çok soğuk değilse tuz, buzu eritebilir. Fakat, kötü etkileri hemen belli olmayan tuzun zararları 1970'lere doğru anlaşılabilmiştir. Tuzun yol açtığı korozyon nedeniyle köprüler ve yollar tahrip olmakta, yol kenarındaki yeşil örtü de ölmektedir.

Tuz, maliyeti ve doğurduğu çevre problemleri dolayısıyla, mümkün olduğu kadar hesaplı ve doğru yerde kullanılmalıdır. Bu ise yolların hangi kısmının ne zaman, ne kadar donacağının belirlenmesine yönelik, termal haritalama gibi özel meteorolojik çalışma ve öngörü ile mümkündür. Termal (ısıl) haritalama ile yol/pist yüzeylerinin sıcaklık haritası elde edilerek donması şüpheli güzergahlar kolayca belirlenebilir ve öncelikle buralarda buzlanmayı önlemek amacıyla tuz kullanılır. Termal haritalama ölçümleri ile yol güzergahına yerleştirilmesi gereken sabit ölçüm sistemleri ve uyarı işaretleri için en uygun yerler de tespit edilebilmektedir.

Buzu eriten veya onları yoldan uzaklaştıran başka kimyasal maddeler de mevcuttur, fakat onların hepsi tuzdan daha pahalıdır ve kendilerine has çevre problemlerine neden olurlar. Dünyadaki bir çok hava alanı ve bazı karayolları sıvı etilen glikol kullanır, fakat bu balıkları ve su altı yaşamı etkileyen pahalı bir maddedir. Son yıllarda, çevreye zarar vermediğinden ve tuzdan daha az korozyona neden olduğu için kalsiyum magnezyum asetat (KMA) duyarlı çevrelerde kullanılmaya başlandı. Tuzdan daha pahalı olduğu için KMA bazı ülkelerde sadece yeni köprülerde ve duyarlı çevrelerde kullanılmaktadır.

Son yıllarda, tuzu daha sağlıklı bir şekilde kullanabilmek belirleyebilmek için Hulme Kış İndeksi geliştirilmiştir. Bu indeksin hesaplanabilmesi için yol boyunca yerel hava şartlarının nasıl değiştiğini ve yolların hangi kısmının daha fazla donma potansiyeli olduğunu, kısacası yol klimatolojisini ve meteorolojisini bilmek gerekir.

Bir veya iki saatlik güvenilir hava tahminleri de buzlanma ile savaşta çok önemlidir. Eğer tuz veya diğer kimyasal maddeler donan yağmur veya kar yağışı ile birlikte aynı anda yollara dökülürse su, yol yüzeyinde donamayacak ve böylece daha az tuza ihtiyaç olacaktır. Öte yandan kar yağışının ne zaman sona ereceğini bilmek de karayolları ekiplerinin iş planlaması ve kaynaklarını kullanmaları açısından büyük yararlar sağlayacaktır. Bu nedenlerden dolayı, 1987 yılında ABD Kongresi “Stratejik Karayolu Araştırma Programı” ile ulusal bir araştırma başlatmıştır. Hava tahminlerini iyileştirmek ve otomatik sistemler kullanarak yolların durumunu yakından takip etmek suretiyle tuz kullanımının minimuma indirilmesi amaçlanmaktadır.

Bütün bunları İstanbul’a kar yağdığı günlerde işten eve dönerken bir daha gece yarılarına kadar yollarda sefil olmamak için yazdım. Umarım bir işe yarar... (Benjamin Franklin’in “Some people weatherwise, some otherise” sözü aslında durumuzu çok iyi açıklıyor ama Türkçeye çevirmekte zorlanıyorum. Yok mu yardım eden?)
Trafik havası

Sıcak ve güneşli bir tatil gününde yoğunlaşan trafik, yağışlı veya sisli günlerde yavaş hareket eden araçlar, kışın kar yağışıyla oluşan kaos. Hava şartlarının bu etkilerine ilaveten, hafta başı ve sonunda iş yolunda kat edilen biraz daha fazla zaman gibi sosyal davranışlar. Bunlara ilaveten, öğrencilerin okula gittiği saatlerde yaşanan trafik yoğunlukları.

Diğer yandan, yolların bakımını yapmak için de uygun hava şartları hayati öneme sahiptir. Yol bakımı ve asfaltlama çalışmaları için yağışsız hava şartlarına ihtiyaç duyulur. Yağmur veya aşırı sıcak havalar, asfaltın düzgün şekilde yapılmasını engelleyebilir. Çok soğuk havalar ise, büyük bir çaba ve özel bir tip ve pahalı asfalt karışımını gerektirir. Ayrıca okulların açılması gibi sosyal etkilerin de göz önünde bulundurulması gerekir.

Sosyal davranışlarımızın yanı sıra trafiğin meteorolojik şartlar tarafından da kontrol edildiği gerçeği bu kadar açık iken, ülkemizde trafiği kontrol edip düzenleyenlerin meteoroloji bilimini ne kadar kullanabildiğini sorgulamamız gerekiyor.

Trafik akışında ve trafik kazalarında etkili olan şiddetli yağmur, kar, yoğun sis, don ve kuvvetli rüzgarlar gibi kötü hava şartları ile mücadele yöntemleri bu çalışmada ele alınmıştır. Böylece, ulaşımda kaynak ısrafı ve çevrenin tahrip edilmesini önlemek için kar ve buzlanma ile mücadelede kar çitlerinin kullanılması tavsiye edilmiştir. Ayrıca tuz ile kar ve buzlanma ile mücadelenin kötü etkileri üzerinde de durulmuş ve tuzun sadece gereken yerlerde gerektiği kadar kullanılabilmesi için bazı teknoloji ve yöntemler önerilmiştir. Yol planlanması, kötü hava şartlarında trafik akışını sağlamak, yolları idare etmek, meteorolojik gözlem yapmak ve gerektiğinde de sürücüleri uyarmak için ölçüm, işaret ve sinyalizasyon aygıtları için yer seçiminde sis potansiyeli indeksi, meteorolojik radarların kullanımı tanıtılmıştır. Hava limanlarının planlanmasında, Metropoliten Nazım ve Ulaşım Nazım Planlarında meteorolojinin uzmanlık seviyesinde göz önününe alınmasının önemi üzerinde de durulmuştur.

İstanbul gibi büyük megapollerimizde, normal hava şartlarında dahi güçlükle yürütülen kentiçi ulaşım, kötü hava şartlarında büyük ölçüde aksamaktadır. Bu durumlarda şehirlerimizde günlük hayatla beraber trafiğin normale döndürülebilmek ve vatandaşların sorunlarını çözebilmek için "Kriz Merkezleri" oluşturulmaktadır. Kentiçi trafik akışının sürebilmesi için yollara, karayolu ve yol çevresindeki yeşil alanları tahrip eden, tonlarca tuz dökülmektedir.

Şiddetli yağış ve fırtına gibi ağır hava şartlarında, İstanbul sakinlerinin uygar bir düzen içerisinde can ve mal kayıplarını en aza indirgeyerek yaşamlarını devam ettirebilmesi için, trafik görevlilerinin, polis, güvenlik ve zabıta güçlerinin, itfaye ve kanalizasyon v.b. birimlerin koordineli çalışabilmesi ve zamanında problemlere müdahale edebilmesi gerekir. Bunun için de, ileri ülkelerde olduğu gibi, ilgililerin ve Kriz Merkezinin zamanında ve doğru bir şekilde bilgilendirilmeleri şarttır.

Şiddetli yağış ve fırtına gibi ağır hava şartlarında, İstanbul sakinlerinin düzen içerisinde can ve mal kayıplarını en aza indirgeyerek hayatlarını devam ettirebilmesi için, trafik görevlilerinin, polis, güvenlik ve zabıta güçlerinin, itfaye, kanalizasyon vb. birimlerin koordineli çalışabilmesi ve problemlere zamanında müdahale edebilmesi gerekir. Bu ise ilgili birimlerin zamanında ve doğru bir şekilde bilgilendirilmesine bağlıdır. Bu bilgilendirmenin sağlanabilmesi ancak yerel idarelerin meteorolojik radar ve erken uyarı sistemleri kullanmalarıyla mümkündür. Bu nedenle en azından ülkemizin en büyük ve lider şehri İstanbul’daki yolların idaresinde gerekli meteorolojik bilgi ve teknolojinin kullanımına bir an önce gidilmelidir.
İskoçya’da yollar nasıl tuzlanır?

Kış aylarında ise her ikindi vakti yolların tuzlanıp tuzlanmaması konusunda bir karar alınmalıdır. Örneğin; tuzlama işleminin İskoçya’ya bir gecelik maliyeti 20,000 pound tutabilmektedir. Sözleşme ile yerel bir meteoroloji merkezinden edinilen hava durumu raporu incelendikten sonra mühendisler, gece hava şartlarının yumuşak olması halinde personel indiriminde bulunma, don beklenmesi halinde ise ön tuzlama, kar yağışı beklenmesi halinde de yollara azami miktarda tuz dökülmesi için büyük çapta bir çalışmanın başlatılması şeklinde kararlar alabilmektedir.

Bazen tuzlama konusunda karar alınmasının saat 11’e kadar geciktirilmesi veya bir sonraki gün trafik yoğunlaşmadan önce sabah erken saatte tuzlama işlemine başlanması gibi ilk anda göze çarpmayan ama duruma göre, daha uygun olan kararlar alınabilir. Alternatif olarak, önceki gece yolların tuzlanmış olması ve yağışın giderek azalması halinde yolun yüzeyinde çok miktarda tuz kalacak ve don tahmini yapılsa dahi, kar temizleme araçlarının tekrar servise çıkması gerekmeyecektir.

Köprülerin paslanmasının ve çevrenin zarar görmesinin önlenmesi amacı ile daha düşük tuz yayma-oranı uygulanmaktadır. Alternatif nitelikteki buz çözücü maddeler, kaya tuzuna göre daha yüksek maliyet getirmektedir.

Örnek vermek gerekirse; İskoçya ve İngiltere’de 1980’li yıllarda, pek çok ilçe encümeni ve karayolları idareleri yol yüzeyinin sıcaklığını ölçmek amacı ile ana yolların yüzeylerine (yaklaşık olarak küçük bir kitap ebadındaki özel bir termometreden oluşan) özel sensörler yerleştirmeye başladı. Bu anlık bilgiler, karayolu boyunca kurulu diğer meteoroloji istasyonlarından alınan rutin meteorolojik bilgilerle birlikte merkeze ve yerel meteoroloji merkezine aktarılmaktadır. Tuzlama konusunda alınacak kararlar, yol yüzey sıcaklıklarına göre güncelleştirilebilir.

Kar, sulu kar ve buzun endüstriyel operasyonlara etkisini değerlendirmek zordur. Çünkü bu kişisel ve yönetim tecrübesine göre değişir. Küçük bir kar yağışı hazırlıksız ve deneyimsiz bir şehirde hasara neden olabilir. Arabalar ile yollar tıkanır, otomobil kazaları artar, kar yağışı büyük bir operasyona dönüşebilir ve alışagelmiş aktiviteler durur. Endüstriyel operasyonlar sekteye uğrar, çünkü işçi ve hammadde hareketi durur. Kar yağışının 10-20 cm’ye ulaştığı yerlerde, çalışma hayatında ani bir duruş yaşanabilir. Buna küçük kar fırtınaları sebep olabilir. Yollar temizlenir, arabalar zincir veya kar lastiği takar, şoförler karda kullanmaya alışır ve hammadde ve işçileri fabrikadan fabrikaya taşıyacak alternatif yollar bulunur. Kuvvetli kar kuvvetli rüzgarlarla meydana gelerek, hazırlıklı bölgelerde bile problemlere yol açar. Yalnızca biraz buz bile trafik akışını durdurur. Caddelerde sık sık yolların temizlenmesine karşın yığınlar tarafından trafik engellenebilir.

Yol sensörleri, hava tahmincilerinin çalışmalarının doğruluğunun günden güne kontrol edilebilmesini sağlamaktadır. Yol yüzeyinin sıcaklığının 18 saat sonrası için yapılan tahminlerde, 1.5 0C civarında tipik bir yanılma payı görülür, böylesine küçük bir hata payı dahi sıcaklığın donma noktasına yaklaştığı durumlarda çok önemli olabilmektedir. Bazen yolun küçük bir kısmında, sadece don çukurunda, buzlanma olabilir. Bu nedenle para israfını önlemek amacı ile her gece için “ne zaman, nereye ve ne kadar” şeklinde ayrı ayrı bir kararlar alınması gereklidir.

Türkiye’de meteoroloji bilgi ve teknoloji yeterince kullanmadığımız için kar yağışı sonucu hemen kilitlenen trafiğe tuzlama yapacak olan araçlarımız da girememekte ve trafik saatlerce kilitli kalarak her sene büyük ekonomik, sosyal ve ruhsal kayıplara uğramaktayız...

Kar Acil Durum Planı

    Kar yağışlı vb. kötü hava şartlarında araç park edecek yerlere olan talebin de artmasından dolayı, trafik sıkışıklıkları ve yavaşlamalar kaçınılmazdır. Ayrıca caddelerin kenarlarına park etmiş olan araçlar, kar ile mücadeleyi de kötü bir şekilde etkilemektedir. Bu problemleri aşmak için Schenectady adlı modern bir dünya şehrinin internet’te bulduğum “Snow Emergency Plan”nı tanıtmak istiyorum (http://www.global2000.net/org/spd/snowplan.htm).

    Schenectady şehrinin Kar Acil Durum Planının amacı yollarda kar ile mücadeleyi en etkin bir şekilde yapabilme; trafik problemlerini minimuma indirgemek; her zaman önemli yolları trafiğe açık tutmak; halkın yaşantısını mümkün olduğu kadar kolaylaştırmak ve mümkün olduğu kadar masrafları düşük tutmaktır.

Fırtınanın şiddetine göre bu Kar Acil Durum Planının dört aşaması devreye sokulur:

1. Fırtınanın veya 7.5 cm’den daha az olan hafif kar yağışının hemen başlangıcında, sekiz adet kum ve tuz serpme aracımızı ana cadde ve yolarımıza göndeririz.
2. Kar yağışı 7.5 cm’ye ulaşınca, şehrin tüm kar süpürebilecek araçları ile birlikte greyderleri şehri beş ayrı bölgeye ayıran önemli yol, cadde, sokak ve tepelere göndeririz. Unutmayınız: Bu önemli caddelere kar yağışı 7.5 santimetreyi geçince park etmek artık yasaktır. Park edilen araçlar çekilecektir.
3. Genel süpürme ve temizlik aşaması: Bu ve sonraki aşamalarda acil durum daha da ağırlaşır.
* Şehirdeki 28 yolda kar ile mücadele başlar. Bu yollar 177 milden daha uzundur ve bu aşamada vatandaşın da yardımına ihtiyaç duyulur. Bu yollar üzerinde bırakılan bir araç bile yolların temizlenmesini engelleyerek düzinelerce ve hatta yüzlerce insanın geçişini engelleyebilir.
* Bu aşamada şehirdeki karla mücadele edebilecek tüm resmi araçların yanı sıra 20’den fazla özel aracı da kullanırız. Bizim görev ve hedefimiz tüm yolları mümkün olduğu kadar en kısa bir süre içinde açmaktır.
* Normal park yasakları da bu aşamada geçerlidir. Geçmişte araçların çekilmesi ve trafik cezası yazılması konusunda bazı karışıklıklar yaşandı. Kar yağışı 7.5 santimetreyi geçince, ana yollarda ve diğer yollardaki park yasağı olan yerlerde park hainde bulunan araçlar çekilecek ve sürücülerine trafik cezası kesilecektir. 
4. Kar ile mücadele planın en önemli bir aşaması da yerel radyo ve televizyon istasyonlarından birkaç saat öncesinden Kar Acil Durumunu ve uyulması gereken kuralları halka duyurmaktır. Diğer bir deyişle, 7.5 santimetre ve daha fazla bir kar yağışı tahmin edilince belediye başkanı şehirde “Kar Acil Durumu” ilan eder. Böyle bir durumda radyo ve televizyonlardan kamuoyuna yapılan duyurulara bazı örnekler:
* Yeni park yasaklarının sabah 8 ve akşam 8 saatleri arasında geçerlidir.
* Normal de park yasağı olmayan fakat kar ile mücadele için hassas olan yollardaki araçlar da sahipleri tarafından kaldırılacaktır. 
* Belediye başkanı belirttiği zamanlar park etme yasağı olmayan yollarda çift numaraların olduğu kenara (o kenarda park yasağı olsa bile) araçlarınızı almak zorundasınız.
* Lütfen önümüzdeki 24 içinde tek numaraların olduğu kenara araçlarınızı park etmeyiniz. Park eden araçlar çekilecek ve trafik cezası yazılacaktır.
* Önümüzdeki 24 içinde kar temizleme araçları caddenin tek numaraların bulunduğu tarafı temizleyecektir.
* Kar Acil Durumu ilan edildiğin 48 saat sonra, hava şarlarına göre Kar Acil Durumu sona erdirilir veya devam ettiği duyurulur...

Burada, FEMA-İTÜ “ACHIEVE” projesinde ders veren bir FEMA yetkilisinin “Those who fail to plan, plan to fail” (Plan yapmakta başarısız olanlar, başarısızlığa planlanmıştır) sözünü de sizinle paylaşmak istiyorum. Umarım bu kış yine “aniden” bastırmaz...